Gümüşhane Kaleleri
Tarih boyunca bir çok önemli medeniyete ev sahipliği yapan Gümüşhane ili stratejik olarak önemli bir coğrafi kesişim noktasında bulunmaktadır. Doğu Anadolu ile Karadeniz'i bağlayan tarihi transit yol Gümüşhane ilinden geçmektedir. Coğrafi kentin yüzyıllardır olarak önemli bir kesişim noktası olması şehrin hakim yerlerinde güvenlik amacıyla kalelerin yapılmasını beraberinde getirmiştir. İl sınırları içerisindeki kaleler aşağıda belirtilecektir;
Canca Kalesi
Gümüşhane Canca Kalesi Süleymaniye Mahallesi, yakınında Kale Deresi denilen vadiye hakim bir dağın üzerinde bulunmaktadır. Kalenin ne zaman yapıldığı konusunda kaynaklarda yeterli bir bilgiye rastlanmamaktadır. Bununla beraber yörenin Hitit, Roma ve Bizans dönemlerinde yoğun bir yerleşime de sahne olduğu bilinmektedir. 1530 metre yükseklikte olan Kale Ana kaya üzerine nispeten yuvarlak planlı olarak moloz taşlarla yapılmıştır.Kale olmaktan çok gözetleme kulesi niteliğindedir.Kule içerisinde bir su sarnıcı yer almaktadır.Doğu-Batı uzunluğu 12 metredir.Ayrıca yüksek duvarlar ile takviye edilmiştir.
Kov Kalesi
Kov kalesi Merkez ilçe Esenyurt köyü sınırları içerisinde bulunmaktadır. Gümüşhane – Erzincan karayolu güzergahının 21. Km’sinde Esenyurt köyü yol ayırımından 7 km stabilize yol izlendikten sonra kaleye ulaşmak mümkündür. 1361 yılında III. Alexios tarafından Bayburt bölgesinden gelen akınlara karşı koymak gayesiyle yapılmış olduğu rivayet edilen Kov Kalesi 130 metre yükseklikteki bir ana kaya üzerine kuruludur. En yüksek noktası ise 1760 metredir. Kalenin kuzey cephesinin doğu-batı uzantısı yaklaşık 70 metredir. Kalenin kuzey cephesinin doğu batı uzantısı, yaklaşık 70.000 m.dir. Doğu, kuzey ve güney yönlerinden kaleye ulaşmak olanaksızdır. Kale dökdörtgen planlı ve duvarları köşeli yuvarlak ve üçgen burçlarla desteklidir.Doğu cephesinde gidildiğinde hoş bir manzarası olan yüksek bir kayanın üstüne dikilen Kov Kalesi, güney ve doğuya hakim olan bir görüntüye sahiptir. Geçmişte çevresinde antik bir kent olduğu söylenmektedir. Kalenin batısında düzenli bir şekilde uzanan iki yayla bulunmaktadır.
Aşut Köyü Kalesi
Yapı, Kelkit İlçesi Aşut Köyü sınırları içerisindedir. Yerleşim alanından 500 metre yüksekte, yöreye hakim bir tepe üzerinde dir.Gözetleme ve savunma amaçlı olarak yapılan Kale’nin kalıntıları mevcuttur.
Edire Köyü Kalesi
Yapı, Merkez Dörtkonak (Edire) Köyü sınırları içerisinde,Köye ulaşım yolunun üzerinde 200 metre mesafede yer almaktadır. Hakim kaya kütlesi üzerine savunma ve gözetleme amacıyla yapılmıştır.Kale sur duvarlarının bir kısmı hale ayakta kalmıştır. Kaleye ulaşım patika yolla sağlanmaktadır.
Kalecik Kalesi
Kale, Torul İlçesi Kalecik Köyü sınırları içerisinde, Işık Köyü ulaşım yolunun üzerinde vadiye hakim bir tepeciğin üzerinde inşa edilmiştir. Korunma ve gözetleme amacıyla yapılmıştır. Kale surları iç ve dış kale olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Surlar tamamen ayaktadır.
Akçakale Kalesi
Gümüşhane’nin Bağlarbaşı semtindedir. Kale olarak anılmakla beraber, küçük bir istihkam yeridir. Kale, bir kaya kütlesinden faydalanılmak suretiyle inşa edilmiştir. Daha sonra yapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır.
Krom (Vadisi) Kalesi
İl’in Kuzeyinde Yağlıdere Köyü sınırları içerisindeki Krom Vadisi'nde bulunmaktadır. Yayla yolunda çevreye hakim ve stratejik bir noktaya kurulmuştur.Kayalık bir alan üzerine inşa edilen 38x30 m boyutlarındaki kalenin güneybatı tarafında 10 metrelik,kuzeybatı tarafında 8 metrelik duvar kalıntıları mevcuttur.Diğer kısımları tamamen yalçın kayalıktır. Ana kaya üzerine moloz taş malzemeden inşa edilmiştir. Mevcut şekli ile daha çok bir gözetleme kulesi görünümünde olup, Ortaçağ mimarisi özelliklerini yansıtmaktadır.
Kürtün Kalesi
İlçenin Yukarı Uluköy mahallesinin doğusunda olup,mahalleye tam hakim tepededir.Tepeye bakıldığında kaleyi görmek mümkün değildir.Çünkü kale tepenin içi oyularak inşa edilmiştir. Tepenin 8-10 metre kuzey yönünden yaklaşık 4 m2 genişliğinde bir girişi bulunmaktadır. Ancak söz konusu giriş çeşitli nedenlerle taşlarla doldurulmuştur. İçerisine giriş mümkün değildir. Yöre halkının bu kaleye izafeten bu bölgeye “Kaleyanı” adı vermişlerdir. Halkın anlattığına göre kaleye merdivenlerle inilmekte, iç mekan bir çok kat ve galeriden oluşmaktadır. Kalenin giriş kısmı dörtgen olup, köşeleri oval olarak bir çeşit harçtan yapılmıştır. Kalenin M.S. 6. yüzyılda Roma İmparatorluğu döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir.
Övündü Köyü Kalesi
Kale, Merkez Övündü Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Taş üzerinde zirveye hakim noktada gözetleme amacıyla yapılmıştır.
Keçi Kalesi
Merkez ilçe sınırları içerisindedir ve Kale bucağından geçen transit yol üzerinde bulunmaktadır. Bu kaleye halk arasında Kokanes veya Koans da denir. Kale, çok sarp bir kayalık üzerinde yer almaktadır. İhtişamlı bir görünüşe sahip olan bu kalenin iki yolu vardır. Kaleye giriş doğudandır. Kale, doğu ve batı arafından yüksek kalelerle takviye edilmiştir. Kale içerisinde bulunan iki yapı dikkati çekmektedir. Toprak seviyesinden biraz yüksekte olan yuvarlak kemerler dikdörtgen şeklindeki mekânlara aittir. Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığı sağlayacak hiçbir penceresi mevcut olmadığından, bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Kalede ayrıca vadiye inen gizli su yolları da mevcuttur.
Gümüşkaya Kalesi
Dibekli köyünün kuzeyinde dağlar arasındadır. İki dağ arasına açılmış girişin üzerindeki yazıt yeri boştur. Kalenin yakınındaki kayalarda gözcü kuleleri, kale içinde düzgün tabanlı, duvarlarında nişler bulunan küçük bölmeler vardır. Yapının çevresinde taş basamaklar yuvarlak bir yapı kalıntısı ve su deposu bulunmaktadır. Burada çeşitli dönemlerden çanak, çömlek, çini parçaları, cam gereçler, gözyaşı şişeleri, ikonlar ve takılar bulunmuştur.
Gümüştuğ (Avliyana) Kalesi
Torul ilçesine 30 km. uzaklıkta Gümüştuğ köyündedir. Irmağın her iki yakasındaki kalıntılarda Bizans döneminden silahlar, “Konstantinata” basımlı sikkeler bulunmuştur. Sol kıyıda bulunan kalede, 1,5 m. yükseklikte, biçimlendirilmiş beş sütunun, bir tapınağın kalıntıları olduğu bilinmektedir.
